15 نکته درباره مرجعشناسی
چکیده مقاله
اهمیت مرجعشناسی با اختراع صنعت چاپ در قرن پانزدهم و توزیع گسترده کتاب در قرون هفدهم و هجدهم و رشد سواد در بین طبقات متوسط، هم میزان اطلاعات و هم تقاضای آن را افزایش داد، مورد بحث قرار گرفت. آمارها نشان میدهد، میزان اطلاعات که تا قرن پانزدهم (از 100 تا 1500 م) فقط دو برابر شده بود، در سالهای اخیر، هرسال چندین برابر میشود.این عوامل باعث اهمیت مرجعشناسی در بدست آوردن اطلاعات شده است.
آشکار است که یافتن اطلاعات خاص در میان انبوه اطلاعات بههمپیوسته، بهطور فزاینده به چالشی عظیم تبدیلشده است. از سوی دیگر، ازآنجاکه هدف نهایی هر کتابخانه و مرکز اطلاعرسانی، ارائه خدمات به مراجعهکنندگان بوده است، بدین لحاظ مفاهیمی مانند اصول مرجع، کار مرجع، فرایند مرجع، خدمات مرجع، کتابدار مرجع و منابع مرجع در بازیابی اطلاعات و منابع، جزء مباحث اساسی کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی قرارگرفته است.
همچنین بخش مرجع یکی از بخشهای اصلی هر کتابخانهای شده است و بهطور مستقیم با مراجعهکنندگان در ارتباط تعاملی قرار میگیرد. لذا برای شناخت مبحث مرجع باید به مفاهیم مرتبط با آن توجه داشت و بین آنها تمایز قائل شد.
فهرست مطالب این مقاله
نکته نخست در باب كتابداری :
کتابدار مرجع:
سؤال و درخواست مراجعهکننده را در قالب واژههایی که قابل بازیابی در نظام سازماندهی کتابخانه است، برمیگرداند و با توجه به شناخت از مراجع، پاسخگوی سؤال مراجعهکننده است. بدین لحاظ کتابدار مرجع باید شناخت و دانش مناسبی از منابع مرجع و توانایی ایجاد ارتباط و انجام مصاحبه مرجع را داشته باشد. درواقع عامل ایجاد ارتباط بین تولیدکننده اطلاعات و مصرفکننده اطلاعات بوده و درنتیجه بیشترین سهم در برآورده کردن نیازهای اطلاعاتی مراجع بر عهده کتابدار مرجع است.
نکته دوم در باب مرجعشناسی :
مهارتهای موردنیاز کتابدار مرجع عبارتاند از:
1. دانش موضوعی (شناخت مراجع و نحوه بازیابی آنها)
2. مهارتهای مکالمهای: توانایی گفتگو، ایجاد ارتباط و درک نیازهای مراجعین
3. توانایی انتخاب و فراهم آوری مواد (از پایگاههای اطلاعاتی تا سال نماهای چاپی و منابع زندگینامه).
نکته سوم در باب مرجعشناسی :
نظریههای خدمات مرجع:
1. نظریه محافظهکارانه: کمک به افراد نباید بیشتر از اندازه و حد کفایت باشد. بسنده کردن به آموزش و راهنمایی کلی مراجعهکننده و در صورت درخواست فرد، از ویژگیهای این نظریه است.
2. نظریه لیبرال: حداکثر کمک و یاری را به مراجعهکننده میکند. کتابدار مرجع خود به استقبال مراجعهکننده میرود. کتابدار مرجع در صورت موجود نبودن منبع موردنیاز از طریق امانت بین کتابخانهها، منابع و اطلاعات موردنیاز مراجع را فراهم میکند.
3. نظریه میانهرو: حد واسط دو نظریه قبلی است. بیشتر کتابداران مرجع این نظریه را قبول دارند و به کار میگیرند.
نکته چهارم در باب مرجعشناسی :
نظریههای ساموئل روتشتاین در خصوص خدمات مرجع:
1. نظریه حداقل: این نظریه بر مفهوم ترس استوار است. کتابدار اعتمادبهنفس زیادی ندارد و خود را از مراجعهکننده دورنگه می دارد یا حداقل کمک را انجام میدهد.
2. نظریه حداکثر: علاوه بر اعتمادبهنفس بر توانایی خود نیز واقف است و به استقبال مراجعهکننده میرود. این نظریه بر اساس مفهوم اعتماد است.
3. نظریه حد متوسط: برحسب مورد و شرایط به مراجعهکننده کمک میکند. ممکن است به مراجعهکنندهای حداکثر کمک و به مراجعهکننده دیگری کمک زیادی نکند. پایه این نظریه مصلحت است.
نکته پنجم در باب مرجعشناسی :
قوانین کتابداری:
1. کتاب برای استفاده است؛
2. هر خوانندهای کتابش؛
3. هر کتابی خوانندهاش؛
4. وقت خواننده را هدر ندهیم؛
5. کتابخانه وجودی است زنده و پویا.
نکته ششم در باب مرجعشناسی :
عوامل ثابت در ارائه خدمات مرجع:
1. هدف: کمک به مراجعهکننده برای برطرف کردن نیاز اطلاعاتی آن.
2. عملکرد: نشان دادن محل پاسخ به مراجعهکننده.
3. استفادهکننده: دلایل استفادهکننده از پرسیدن سؤال.
4. کتابدار: مهمترین عامل که همیشه ثابت و قابل پیشبینی نیست.
نکته هفتم در باب مرجعشناسی :
انواع خدمات مرجع:
1. خدمات مرجع پایه: در هر کتابخانهای این خدمات ارائه میشود و حداقل خدمات ارائهشده در کتابخانهها میباشد. مانند: تهیه و تدارک اطلاعات عمومی و تخصصی، کمک و یاری دریافتن اسناد و مدارک، کمک در استفاده از منابع مرجع و…
2. خدماتی که عموماً ارائه میشود: مانند: امانت بین کتابخانهها، حفظ و نگهداری منابع، آموزش مراجعهکنندگان، برگزاری نمایشگاه در کتابخانه، خدمات نمایهسازی و چکیدهنویسی، تهیه کتابشناسی و …
3. خدماتی که گاهبهگاه ارائه میشود. مثل: نمایش نشریات جاری، تهیه فتوکپی، ارائه خدمات ترجمه و …
نکته هشتم در باب مرجعشناسی :
خدمات مرجع مستقیم:
در این گروه خدمات، کتابدار بهطور مستقیم با مراجعهکننده تماس دارد و فرایند خدمات مرجع اغلب بهصورت حضوری صورت میگیرد. خدمات مرجع مستقیم عبارتاند از:
1. خدمات اطلاعاتی: خصوصیت اصلی این نوع خدمات تهیه محصول برمبندی اطلاعاتی است که مراجعهکننده به دنبال آن است.
2. راهنمای استفاده از کتابخانه: خدماتی از قبیل نوع استفاده از برگهدان، نحوه تنظیم نظام ردهبندی کتابخانه، مراجعه به بخش های گوناگون.
نکته نهم در باب مرجعشناسی :
خدمات مرجع غیرمستقیم:
این خدمات که بهصورت غیرمستقیم بر ارائه خدمات تأثیرگذار است، عبارتاند از:
1. گزینش مواد: شناخت و تهیه منابع برای ارائه خدمات مرجع است. این مواد عبارتاند از: کتابها، نسخ خطی و روزنامهها گرفته تا منابع لاتین و الکترونیک را شامل میشود.
2. دستیابی به مواد: تهیه کتابشناسیهای تخصصی، خدمات آگاهیرسانی جاری، تفاهمنامههای امانت بینکتابخانهای، طراحی سایت و …
3. ارزیابی مرجع: خدمات مرجع همواره باید باهدف درک نقاط ضعف و قوت انجام پذیرد. این امر باعث افزایش سطح کیفیت و کارایی خدمات مرجع میشود.
نکته دهم در باب مرجعشناسی :
فرایند مرجع:
فرایند مرجع، ترکیبی از یک عمل متقابل پیچیده بین سؤال کننده، کتابدار مرجع، و منابع مرجع که نهفقط مستلزم آشنایی و شناسایی منابع مرجع است، بلکه با متغیرهای روانشناختی، جامعهشناختی و محیطی نیز سروکار دارد. کل فعالیتهای فردی، حرفه ای و حتی غیرحرفهای را که مستقیم یا غیرمستقیم بر کتابخانه تأثیر میگذارد، میتوان در زمره متغیرهای فرایند مرجع به شمار آورد.
نکته یازدهم در باب مرجعشناسی :
سؤال مرجع:
مهمترین بخش فرایند مرجع آگاهی یافتن کتابدار مرجع از نیاز مراجعهکننده به اطلاعات را تشکیل میدهد که در قالب سؤال مطرح میشود. در فرایند سؤال مرجع چهار عامل وجود دارد:
1. کسی باید سؤالی را مطرح کند؛
2. سؤال یا درخواستی باید باشد؛
3. کسی باید باشد که سؤال را پاسخ گوید؛
4. پاسخگو باید منابعی داشته باشد که به کمک آنها جواب را پاسخ دهد.
نکته دوازدهم در باب مرجعشناسی :
بهطورکلی سؤال مرجع در چهار دسته زیر قرار میگیرند:
1. سؤالات راهنما: مراجعهکننده درباره موضوعی که از آن اطلاع دارد، راهنمایی میخواهد. مثلاً برگهدان کجاست؟ رده BP کجاست؟
2. مرجع یا ارجاع آماده: سؤالاتی که کتابدار مرجع به سهولت در یک یا دو منبع میتواند آن را پیدا کند. مثل قدبلندترین فرد دنیا کیست؟ جمعیت لیبی چقدر است؟
3. کاوش خاص یا تجسس ویژه: وقتی مراجعهکنندهای برای تهیه مقاله یا گزارشی نیاز به اطلاعاتی خاص دارد، کتابدار ناچار به تجسس خاص و ویژه در منابع دارد. مثل: «مطلبی در مورد تاریخچه انرژی اتمی نیاز دارم؟»
4. پژوهشی: این نوع سؤال را پژوهشگری مطرح میکند که بسیاری از منابع و کتابهای مرجع را میشناسد و بیشتر به اطلاعات تخصصی و خاص نیاز دارد.
نکته سیزدهم در باب مرجعشناسی :
مصاحبه ارجاعی:
کتابدار میکوشد تا سؤال، دقیق و محدود به نیاز مراجعهکننده باشد و همچنین سؤال، روشن، بدون ابهام و قابلدرک باشد. این مرحله را اصطلاحاً مصاحبه مرجع یا ارجاعی گویند.
نکته چهاردهم در باب مرجعشناسی :
اهداف مصاحبه مرجع:
1. پی بردن به این نکته که کاربر به چه دادهای و چقدر از آن نیاز دارد. این امر بهظاهر ساده است، اما نکته مهم این است که اکثر مردم نمیدانند سؤالات خود را چگونه مطرح کنند.
2. راهبرد جستجو و اینکه چگونه میتوان به پاسخ دستیافت.
نکته پانزدهم در باب مرجعشناسی :
ویژگیهای منابع مرجع:
1. بر واقعیت استوار است و به سؤالات مراجعهکنندگان پاسخ می دهد.
2. غالباً بهصورت کوتاه و مختصر بیان گردیده است و معمولاً به نکات اساسی و مهم مربوط به موضوع اشاره میکند.
3. کتابهای مرجع در کتابخانهها در محلی مستقل و جدا از سایر منابع نگهداری میشود و برای شناسایی آنها از یک نشانه اختصاری استفاده میشود. این نشانه اختصاری به ابتدای نشانه بازیابی کتاب افزوده میشود.
4. برای استفاده به خارج از کتابخانه امانتداده نمیشود.
5. بسته به نوع و هدف اثر ممکن است در فواصل معین یا نامعین منتشر شود.
6. منابع مرجع بر اساس یک طرح منظم مرتب میشوند.
7. تهیه و تدوین منابع مرجع با توجه به دامنه وسیع اطلاعات آن معمولاً مستلزم کوشش دستهجمعی از مؤلفان، مترجمان، ویراستاران است.
منابع
معرفی و دانلود PDF کتاب مرجع شناسی عمومی و تخصصی
جمع بندی
یک کتابخانه معمولی در قرون تاریک (410 -800 م) و قرونوسطی و ابتدای رنسانس (800 -1500 م.) در حدود چند جلد کتاب داشت. یک کتابخانهٔ بزرگ میتوانست افتخار کند که 100 تا 500 جلد کتاب دارد. این تعداد محدود منابع، تصویر یک خوانندهٔ تحصیلکرده را بهخوبی نشان میدهد. زیرا آنچه وی میبایست بداند در حد همین منابع و کتابخانهها بود.
آکادمی نیک درس امیدوار است که بتواند گامی کوچک در کمک به شما عزیزان برای به دست آوردن مهارت در حرفههای مختلف داشته باشد.
قدر تکتک لحظهها را بدانید و شادباشید.
- همه دوره ها
- مدرسه
دیدگاهتان را بنویسید