15 نکته درباره مبانی كتابداری
چکیده مقاله
علوم كتابداری و اطلاعرسانی، دانشی است که به مطالعه و بررسی شیوههای گوناگون تولید دانش، گردآوری منابع اطلاعاتی (کتاب، مجله، لوح فشرده، بانکهای اطلاعاتی، پایگاه اطلاعاتی، اینترنت و وب)، سازماندهی، بازیابی و اشاعه این منابع و محملهای اطلاعاتی میپردازد.
از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم با توجه به گسترش آموزش و حرکتهای اجتماعی در زمینههای مختلف، کتابخانه و كتابداری نیز دچار تحول گشت و بهتدریج راه خود را بهمنزله یک علم هموار نمود. در این تغییر و تحول با ایجاد آموزش-های رسمی در مدارس عالی و دانشگاهها و شکلگیری انجمنهای علمی و حرفهای، بهتدریج جایگاه واقعی این رشته شکل گرفت.
فهرست مطالب این مقاله
نکته نخست در باب كتابداری :
تاریخچه کتاب و کتابخانه در عهد باستان
در آغاز، کتابخانه نه به مفهوم ساختمان یا نهادی با مواد سازماندهی شده است، بلکه به معنای مجموعههایی از مواد نوشتهشده و کتاب باهدف ثبت و ضبط معاملات، رخدادهای تاریخی، دعاها، مناسک، قصه ها و افسانهها بهمنظور برآوردن مهمترین نیازهای اقتصادی و سیاسی و دینی و فرهنگی آن دوران به وجود آمد.
هدف انسان پیشین از نوشتن، ثبت و ضبط پیشینهها در فرایند ارتباطات اجتماعی بود که بیشتر بنا به انگیزههای علمی صورت میگرفت تا حفظ میراث فرهنگی.
نکته دوم :
مهمترین تحولات در نیمه نخست قرن بیستم:
1. برپایی انواع کتابخانهها برای نیازهای اجتماعی و علمی و فنی و پژوهشی؛
2. رشد مهارناپذیر مجموعهها به دلیل افزایش جمعیت و انتشارات؛
3. افزایش و پیچیدگی فعالیتهای کتابخانه.
نکته سوم :
خصوصیات کتابداران عصر الکترونیک در كتابداری:
1. همانند مشاوران اطلاعاتی عمل میکنند و بهترین منابع را برای برآوردن نیازهای اطلاعاتی افراد نشان میدهند.
2. كتابداری در واقع کاربرد منابع اطلاعاتی الکترونیکی را به افراد آموزش میدهند.
3. منابعی را که استفادهکنندگان خاصی به آنها آشنایی دارند، مورد جستوجو قرار میدهند.
4. وظیفه بازکاوی اطلاعات را انجام میدهند، یعنی تألیف و ترکیبی از نتایج پژوهشهای منابع متعدد به عـمل میآورند و بـرآیند گزیده وارزیابیشده را به متقاضی عرضه میکنند و در صورت امکان به آدرس اینترنتی او ارسال میکنند.
5. با ایجاد بایگانیهای مختلف و ارتباط با پایگاههای اطلاعاتی، مراجعهکننده را در دریافت اطلاعات موردعلاقه خودش یاری مینمایند.
نکته چهارم در تاریخچه كتابداری :
انواع کتابخانهها (در عهد کهن)
1. مجموعههای وابسته به معبدها، مسجدها، کلیساها و سایر مؤسسات و ساختمانهای مذهبی
2. مجموعههای دولتی و سلطنتی
3. مجموعهها یا آرشیوهای تجاری و صنفی
4. مجموعههای خانوادگی
نکته پنجم در باب كتابداری :
کارکردهای کتابخانهها:
1. فراهم آوری و مجموعهسازی یکی از وظایف مهم كتابداری است ،
2. سازماندهی،
3. اشاعه اطلاعات و دانش،
4. مدیریت کتابخانه.
نکته ششم در باب كتابداری :
انواع کتابخانهها (عهد حاضر):
1. کتابخانه ملی: به مجموعه بسیار غنی از کتابها و سایر منابع و مدارک اطلاعاتی که در خدمت آحاد مردم یک کشور است، گفته میشود.
2. کتابخانه دانشگاهی: این نوع کتابخانهها که درمجموع به آنها کتابخانههای دانشگاهی نـیز گفته میشود بـرای کمک به اساتید ودانشجویان به وجود آمدهاند و بهعنوان ابزاری برای تسهیل فرایندهای آموزشی و پژوهشی مدنظر قرار میگیرند.
3. کتابخانه عمومی: برای استفاده مناسب و مفید عموم مردم از منابع کتابخانه بهصورت رایگان است.
4. کتابخانه تخصصی: کتابخانههایی هستند که در زمینهای خاص از علوم و فنون، فناوری، صنعت، پزشکی، بازرگانی، تجارت، علوم اجتماعی، علوم انسانی، هنر، کشاورزی و غیره فعالیت میکنند.
5. کتابخانه آموزشگاهی: عمده فعالیت آنان در دسترس قراردادن منابع اطلاعاتی در موضوعهای گوناگون و کمک به برنامههای درسی و پیشبرد آنهاست.
نکته هفتم :
اهداف کتابخانههای ملی:
1. گردآوری و حفظ کلیه آثار فکری یک ملت که بهصورت مکتوب، دیداری شنیداری، الکترونیکی و غیره درگذشته و حال منتشر میشوند در این کتابخانه ها برای این منظور باید از افرادی که در حوزه كتابداری متخصص هستند استفاده شود.
2. برنامهریزی، سیاستگذاری، هماهنگی و هدایت کلیه فرایندهای کتابخانهای در سطح کشور برای گسترش خدمات کتابخانهای و اطلاعرسانی در سطح جامعه.
نکته هشتم :
وظایف کتابخانههای ملی برای این منظور احتیاج به تربیت افرادی با تخصص كتابداری می باشد:
1. گردآوری دستکم یک نسخه از هر اثری که در داخل کشور به هر زبانی و در هر قالبی چاپ و منتشر میشود. (قانون واسپاری یا دیگر روشها)
2. گردآوری نسخ خطی مربوط به یک کشور اعم از داخلی و خارجی
3. گردآوری دستکم یک نسخه از انتشارات کشورهای دیگر که مرتبط با علائق ملی، دینی و فرهنگی کشور خودی است.
4. تهیه و ارائه فهرستی از کتابها یا دیگر انتشارات که در کشور منتشر میشود. (کتابشناسی ملی که بر روی رسانههای مختلف اعم از نوشتاری و غیر نوشتاری ارائه میگردد)
5. تهیه فهرستی از کتابها و دیگر انتشارات موجود در کتابخانه-های کشور بهصورت نوشتاری و غیر نوشتاری (فهرستگان ملی برای کتابها و فهرست مشترک برای ادواریها)
6. تدوین استانداردهای ملی انتشاراتی
7. اجرای پژوهشهای لازم درزمینه کتابداری و کتابخانههای کشور
8. ایجاد امکانات آموزش حین خدمت برای کارکنان کتابخانهها و کتابداران حرفهای و آشنا ساختن آنها با پیشرفتهای جدید دانش کتابداری.
نکته نهم در باب كتابداری :
وظایف کتابخانههای دانشگاهی:
1. فراهم آوری کتاب و سایر منابع کتابخانهای که برای اجرای فرایندهای آموزشی و پژوهشی دانشگاه موردنیاز است؛
2. فراهم آوردن شرایط و امکانات مکانی مناسب برای مطالعه و پژوهش؛
3. تهیه کتب و مقالات خارج از دسترس مراجع از طریق امانت بینکتابخانهای یا اتصال به شبکههای اطلاعرسانی داخلی و بینالمللی؛
4. ارائه خدمات اطلاعرسانی مناسب در سطح دانشگاه و خارج از آن.
نکته دهم :
اهداف کتابخانه عمومی:
1. کمک به توسعه و اعتلای دانش
2. پر کردن اوقات فراغت افراد جامعه
3. کمک به شناخت و درک هنر
4. کمک به شکوفایی و اعتلای استعدادها و خلاقیتهای روحی و ذهنی افراد جامعه
5. بالا بردن تواناییهای افراد جامعه برای انجام امور روزمره و حرفه ای
6. کمک به فرد برای اینکه عضو بهتری برای جامعه و خانواده باشد.
7. کمک به فرایندهای خودآموزی، سوادآموزی و کسب سواد اطلاعاتی
8. همگامی با آخرین پیشرفتها در علوم و فناوریهای مختلف.
نکته یازدهم :
وظایف کتابخانههای عمومی:
1. تهیه و گردآوری کتاب و سایر منابع کتابخانهای برحسب نیاز و تقاضای جامعه
2. انجام دادن فرایندهای کتابخانهای اعم از گردآوری و سازماندهی بهمنظور سهولت دسترسی
3. فراهم کردن شرایط فیزیکی و تسهیلاتی برای استفاده از منابع کتابخانه
4. ارائه خدمات اطلاعرسانی و مرجع به مراجع برای رفع نیازهای آموزشی، پژوهشی، اطلاعاتی و پر کردن اوقات فراغت افراد جامعه
5. ارائه خدمات اطلاعرسانی و کتابخانهای به اقشار خاص مثل اقلیتهای قومی، مذهبی، نژادی، معلولان، بیماران، زندانیان، کارگران، کارمندان، کودکان و روستاییان
6. ارائه خدمات اطلاعرسانی و کتابخانهای از طریق کتابخانههای سیار به نقاط دور و پراکنده و نقاط کمجمعیت
7. ارائه خدمات جنبی از قبیل برگزاری انواع نمایشگاهها، نمایش فیلم، تئاتر، انجمنهای کتابخوانی، سخنرانیها، جشنها، کتابخوانی برای کودکان و بیسوادان
نکته دوازدهم :
اهداف کتابخانههای تخصصی:
1. فراهم آوری اطلاعات و منابع مورد لزوم برای پیشبرد اهداف سازمان مادر
2. بالا بردن سطح دانش تخصصی نیروی انسانی
3. روزآمد نگهداشتن کارکنان سازمان.
نکته سیزدهم :
اهداف کتابخانههای آموزشگاهی:
1. ایجاد عادت مطالعه در کودکان و نوجوانان و برانگیختن ذوق مطالعه در آنها،
2. کمک به پیشبرد برنامههای درسی
3. ایجاد عادت به پژوهش از دیگر منابع (بهجز منابع درسی و جزوات)
4. ایجاد مهارت خواندن در کودکان و نوجوانان.
نکته چهاردهم :
سایر کتابخانهها:
1. کتابخانههای مساجد: برای رفع حوائج و سؤالهای دینی و مذهبی و احکام مردم شکل میگرفتند عمدتاً از مجموعههای مذهبی و کتبی مثل قرآن، نهجالبلاغه، مفاتیح، توضیحنامه، صحیفه سجادیه و موارد مشابه تشکیل میشدند.
2. کتابخانههای روستایی: قبل از انقلاب اسلامی فعالیتهای فرهنگی و آموزشی محدودی را کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، هیئتامنای کتابخانههای عمومی کشور و بنیادهایی نظیر بنیاد خاور نزدیک در تعداد محدودی از روستاهای ایران بهصورت کتابخانههای سیار ارائه میدادند و سازمان یا نهاد خاصی متولی این امر نبود.
3. کتابخانههای ویژه نابینایان: نابینایان میتوانند از دو رسانه برای دستیابی به اطلاعات و دانش بهره گیرند: 1. کتابهای به خط بریل 2. کتابهای گویا (نوارهای صوتی).
4. کتابخانههای گروههای خاص: این کتابخانهها برای گروههای خاص اجتماعی ایجاد میشوند و ممکن است بعضاً در ردیف کتابخانههای تخصصی نیز قرار گیرند.
نکته پانزدهم :
اهداف کتابخانههای روستایی عبارتاند از:
1. ارتقای سطح آگاهیها، معلومات، دانش و بینش روستاییان بهویژه قشر جوان و نوجوان روستایی؛
2. ایجاد زمینه مناسب برای تحقق توسعه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در سطح روستاها؛
3. افزایش حس تعاون در بین روستاییان و ایجاد میل مشارکت در آنان؛
4. فراهم آوری کانالهای ارتباطی بین روستاها و مراکز علمی، آموزشی و ترویجی؛
5. برقراری ارتباط بین روستاها باردههای برنامهریزی در سطوح ملی و محلی.
منابع
رشته کتابداری: بازار کار، درآمد، آینده شغلی، دانشگاه های برتر
جمع بندی
مهمترین فلسفه كتابداری خدمت به جامعه و انسانیت است که از آن بهعنوان اصلیترین فلسفه كتابداری یاد میکند و دراینارتباط « پنج قانون علم كتابداری » را تدوین کرده است:
1. کتاب برای استفاده است
2. هر خوانندهای کتابش
3. هر کتابی خوانندهاش
4. وقت خواننده را هدر ندهید
5. کتابخانه ارگانیسمی زنده و پویاست.
بهطورکلی كتابداری میتواند با استفاده از سه جنبه فیزیكی، محتوایی و زمینه جامعه، خدمات اطلاعاتی موردنظر را برای رفع مسائل و معضلات ارائه كند.
آکادمی نیک درس امیدوار است که بتواند گامی کوچک در کمک به شما عزیزان برای به دست آوردن مهارت در حرفههای مختلف داشته باشد.
قدر تکتک لحظهها را بدانید و شادباشید.
- همه دوره ها
- رشته های تحصیلی
دیدگاهتان را بنویسید