15 نکته درباره حقوق مالكیت فكری
چکیده مقاله
عموماً حقوق مالكیت فكری (معنوی) را بهصورت سنتی در دو دستهبندی حقوق مالکیت صنعتی و حقوق مالکیت ادبی و هنری جای میدهند. شاخه اول این حقوق بیشتر به حمایت از حق اختراع، علائم تجاری، طرحهای صنعتی، اسرار تجاری و بعضاً نرمافزارهای رایانهای و گونههای خاص ارقام گیاهی میپردازد. شاخه دیگر این حقوق که موضوع نوشتار پیشروست، اختصاص به حمایت از پدیدآورندگان آثار ادبی – هنری داشته و بهتبع آنها هنرمندان مجری، تولیدکنندگان آوانگاشت (فونوگرام) و سازمانهای پخش رادیو – تلویزیونی موردبحث و مطالعه و حمایت در این حوزه هستند.
فهرست مطالب این مقاله
نکته نخست :
حق در لغت به معنای راست، درست، ضد باطل، یقین و عدل، نصیب و بهره و ثبوت اسماء خداوند آمده است. ازلحاظ حقوقی مالكیت فكری نیز حق، تواناییای است که حقوق هر کشوری به اشخاص میدهد تا از مالی بهطور مستقیم استفاده کنند یا اینکه انتقال مال و انجام کاری را از دیگری بخواهند. بنابراین میتوان گفت که حق به معنای سلطهای است که برای شخص، بر شخصی دیگر یا مال یا شیء جعل و اعتبار میشود.
نکته دوم :
ازنظر ماهیت، حق دارای ویژگیهای زیر است:
1. قابلیت اسقاط آن از سوی اشخاص
2. امکان تعهد علیه آن
3. امکان نقلوانتقال آن به اسباب انتقال قهری و ارادی
نکته سوم :
کلمه مالکیت به معنای حق استعمال و تصرف به هر صورت از سوی مالک در ملک و مال خود، بهجز مواردی که در قانون استثناء شده است، بهکاربرده میشود. بهعلاوه، مالکیت مهمترین حق عینی و عبارت است از رابطهای بین شخص و شیء که به وی حق همه گونه تصرف و انتفاع را در شیء میدهد. درنتیجه مالکیت حقی مطلق و انحصاری است.
نکته چهارم :
کلمه معنوی (فکری) نیز در لغت به معنای باطنی، حقیقی و مقابل مادی، ظاهری و صوری بکار رفته است و در اصطلاح حقوق مالكیت فكری (معنوی) به این نکته اشاره دارد که متعلق حق، مادی نیست، بلکه فعالیت فکری انسان است.
نکته پنجم :
مالكیت فكری عبارت است از حق ناشی از پدید آوردن یک آفریده فکری یا یک شیء غیرمادی مستقل دیگر، که بهموجب آن شخصی که خودش یا از طریق بهکارگیری دیگری موجب خلق آن شده یا شخصی که این حق به او منتقلشده، میتوانند بهطور انحصاری از بالاترین حقوق و اختیارات قانونی ممکن آن بهرهمند شوند.
نکته ششم :
در خصوص مبانی مالكیت فكری، دو مبنای مهم وجود دارد، مبنای کار و مبنای شخصیت.مبنای کار میگوید: هرگاه انسان با آنچه در طبیعت است ترکیب شود، شیء موضوع کار انسان از مالکیت اشتراکی خارج میشود و به مالکیت خصوصی آن شخص درمیآید و بهاینترتیب دیگران از استفاده آن محروم میشوند. زیرا کار هر شخص، ملک بلامنازع اوست.
مبنای شخصیت میگوید: مالکیت در جامعه انسانی بهمنزله گسترش شخصیت و افزایش حجم ذهنی و روانی شخص است که زمینههای اجتماعی و اقتصادی مساعدی را برای فعالیتهای خلاقانه فکری که متقابلاً برای شکوفایی انسان ضروری است، فراهم میکند.
نکته هفتم :
حقوق کپیرایت از حق بر آثار ادبی در برابر کسانی حمایت میکند که این آثار را بهطور غیرمجاز تکثیر میکنند. تشویق خلق آثار فکری یکی از پیشنیازهای اصلی توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است و حتی مؤثرترین ابزار برای این منظور، حمایت از این آثار است. بنابراین کپیرایت عنصری ضروری در فرآیند توسعه است و غنای میراث فرهنگی ملی مستقیماً به میزان حمایتی که از آثار ادبی و هنری میشود، بستگی دارد.
نکته هشتم :
کپیرایت یا حق نشر، آن بخش از مالکیت فکری را در برمیگیرد که مربوط به ارتباطجمعی است و شامل همه اشکال و روشهای ارتباط عمومی، از نشریات چاپی تا مجسمهسازی، ادبیات، موسیقی، آواز، صنایعدستی، عکاسی، بازیهای رایانهای، فیلمهای ویدیویی، معماری و مواردی همانند پخشهای صوتی و تصویری، فیلمهایی که برای نمایش عمومی در سینماها تهیه میشوند و حتی سیستمهای رایانهای مربوط به ذخیره و بازاریابی اطلاعات میشود.
نکته نهم :
حقوق مالکیت ادبی و هنری به تبیین حقوق خالق اثر فکری نسبت به اثرش میپردازد. بیشتر آثار ازجمله کتابها یا طراحیها فقط بهصورت منسجم شده در اشیاء فیزیکی قابلتصورند. اما برخی از آنها بدون تجسم فیزیکی نیز قابلتصور هستند که در این خصوص میتوان به شعر و موسیقی اشاره کرد که حتی بدون آنکه با استفاده از کلمات یا نتهای موسیقی نوشته شوند، اثر محسوب میشوند. با این اوصاف کپیرایت فقط بیان و ابزار ایدهها و مفاهیم را موردحمایت قرار میدهد نه خود آنها را.
نکته دهم :
فکر نیز موردحمایت کپیرایت نیست زیرا در غیر این صورت مانع از گردش آزاد افکار میشویم. اگر افکار هم موردحمایت قانونی قرار گیرند، هر نویسندهای برای بیان اندیشهها و دستاوردهای علمی متفکران نیازمند کسب اجازه از آنها خواهد بود و این امری ناممکن است.
نکته یازدهم :
قوانین ملی کپیرایت آثار زیر را موردحمایت قرار میدهند:
1. آثار هنری: اعم از کارهای دوبعدی (همانند طراحی، نقاشی، گراور، لیتوگرافی و غیره) و یا کارهای سهبعدی (همانند مجسمهسازی، کارهای معماری)، صرفنظر از محتوا و منظور آنها.
2. آثار ادبی: همانند اشعار، رمانها، داستانهای کوتاه، آثار نمایشی و هر نوشته دیگر،
3. آثار عکاسی: صرفنظر از موضوع و هدف از تهیه آن. همانند پرتره، چشمانداز، وقایع روزمره و غیره.
4. آثار موسیقایی: اعم از اینکه کلاسیک باشند یا موسیقی سبک، آوازها، همسراییها، اپراها، نمایشهای موزیکال و اپراهای کوچک.
5. برنامههای رایانهای
6. تصاویر متحرک (آثار سینمایی): اعم از صامت و ناطق و صرفنظر از اهداف آنها
7. بسیاری از قوانین کپیرایت از آثار مربوط به هنرهای کاربردی مانند جواهرات، چراغها، کاغذهای دیواری و …
8. برخی از قوانین، ضبط صدا بر روی نوار و غیره و حتی پخش رادیوتلویزیونی صدا را نیز بهعنوان اثر قابل حمایت تلقی میکنند.
نکته دوازدهم :
قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان آثار موردحمایت این قانون را در ماده 2 به شرح زیر معرفی میکند:
1. اثر سمعی و بصری بهمنظور اجرا درصحنههای نمایش یا پرده سینما و یا پخش از رادیو و تلویزیون که به هر ترتیب و روشی نوشته یا ضبط و یا نشر شده باشد.
2. اثر معماری از قبیل طرح و نقشه ساختمان
3. کتاب و رساله و جزوه و نمایشنامه و هر نوشته دیگر علمی و فنی و ادبی و هنری
4. اثر موسیقی که به هر ترتیب و روشی نوشته یا ضبط و یا نشر شده باشد.
5. شعر و ترانه و سرود و تصنیف که به هر ترتیب و روشی نوشته یا ضبط و یا نشر شده باشد.
6. نقاشی و تصویر و طرح و نقش و نقشه جغرافیایی ابتکاری و نوشتهها و خطهای تزیینی و اثر تجسمی که به هر طریق و روش بهصورت ساده یا ترکیبی به وجود آمده باشد.
7. هرگونه پیکره
8. اثر عکاسی که با روش ابتکاری و ابداع پدید آمده باشد.
9. اثر ابتکاری که بر پایه فرهنگعامه یا میراث فرهنگی و هنری ملی پدید آمده باشد.
10. اثر فنی که جنبه ابداع و ابتکار داشته باشد.
11. هرگونه اثر مبتکرانه دیگر که از ترکیب چند اثر از اثرهای نامبرده در این گفتار پدید آمده باشد.
نکته سیزدهم :
حقوق جانبی، مرتبط و یا مجاور حقوقیاند که با کپیرایت مرتبط هستند و مربوط به کسانی میباشد که به خالقان اثر در اجرا یا ترویج آثارشان کمک میدهند. حقوق مزبور به سه گروه تقسیم میشوند:
1. حقوق تولیدکنندگان فونوگرامها نسبت به فونوگرامهایشان.
2. حقوق هنرمندان اجراکننده نسبت به اجراهایشان.
3. حقوق سازمانهای پخش رادیوتلویزیونی نسبت به برنامههای رادیو و تلویزیونیشان.
نکته چهاردهم :
اشخاص موضوع حقوق مجاور کسانی هستند که به خالقان آثار فکری در ابلاغ پیام و توزیع آثارشان به عموم کمک میدهند. آثار ادبی و هنری اصولاً برای توزیع و انتشار گسترده پدید میآیند. لیکن خود پدیدآورنده به دلیل ویژگی تخصصی اجرا، تولید، توزیع و نشر قادر به انجام آن نیست. اشخاصی همانند هنرپیشگان و خوانندگان و کلیه کسانی هستند که دستاندرکار این امور هستند نیازمند حمایت در برابر استفاده غیرقانونی از سهمی هستند که در ترویج آثار ادبی و هنری دارند.
نکته پانزدهم :
منافع سازمانهای پخش رادیوتلویزیونی نسبت به برنامههایی است که خودشان ساختهاند، موضوع مهم حق کپیرایت است زیرا این سازمانها علاوه بر نیاز به حمایت از منافع بیان شده، در برابر پخش مجدد برنامههای خود از سوی سازمانهای مشابه نیز محتاج حمایت هستند.
منابع
مالکیت فکری
مالکیت فکری چیست؟
جمع بندی
حق مالکیت بشر بر داراییهای ارزشمند خود، مفهومی است که از دیرباز در متون حقوقی و قانونی مختلف آمده است. اما آیا تمامی داراییها، از جنس داراییهای فیزیکی و ملموس، مانند زمین، ساختمان، تجهیزات و یا داراییهای مالی هستند؟ نقش داراییهای نامشهود، مانند اعتبار و شهرت یک کسبوکار و یا نتایج حاصل از یک ایده ذهنی جدید و نوآورانه چیست و چگونه باید از آنها محافظت نمود؟
اینها پرسشهایی است که با افزایش نسبی ارزش داراییهای نامشهود و اهمیت یافتن دانش و فناوری در تمامی شئون زندگی بشر، ذهن بسیاری از کارآفرینان، محققین و سیاستگذاران را به خود مشغول نموده است. مفهوم «مالکیت فکری» یا «Intellectual Property-IP» پاسخی است به این نگرانیها که به چگونگی حفاظت از حقوق و داراییهای فکری نوآوران و مخترعین اشاره دارد.
آکادمی نیک درس امیدوار است که بتواند گامی کوچک در کمک به شما عزیزان برای به دست آوردن مهارت در حرفههای مختلف داشته باشد.
قدر تکتک لحظهها را بدانید و شادباشید.
- همه دوره ها
- در دست انتشار
دیدگاهتان را بنویسید